Çimento Sektöründe Kapalı Alanda Çalışmalarda Dikkat Edilecek Unsurlar

Çimento sektöründe genel olarak yapılan işlere göre çalışma prosedürlerine bakıldığında kapalı alanda çalışma da önemli bir yer kaplamaktadır. Kırıcılar, seperatörler, kömür ve farin değirmenleri, siklon, fırın gibi yapıların içerisinde yapılan tüm işlemler kapalı alan çalışmasına girmektedir.
Bazen haftada bir, bazen ayda bir, bazen ise yılda bir kapalı alanda çalışmamız gerekir, ancak asıl konu ne sıklıktan ziyade bu alana erişmek, bu alanda çalışmak ve herhangi bir istenmeyen durum söz konusu olduğunda kurtarma yapabilmemizin mümkün olup olmamasıdır. Bütün bunların yapılabilmesi için risk değerlendirmesinin ve acil durum eylem planımızın doğru, yeterli ve uygulanabilir olması kritiktir.
Kapalı alan, Amerika’daki OSHA (Occupational Safety & Health Administration) tanımına göre üç ana soru ile tanımlanabilir.
1- Bir çalışanın bedensel olarak girip atanmış işi yapabilmesi için yeterince geniş ve yapılandırılmış mı?
2- Giriş veya çıkış için sınırlı veya kısıtlı mı?
3- Sürekli çalışma için dizayn edilmemiş mi?
Eğer bu üç sorunun üçüne de “Evet” cevabı veriyorsanız, bu durumda son bir soru daha sormanız gerekmektedir. “Çalışılacak alan, atmosferik tehlikeler, boğulma, boşluk vb. gibi ciddi sağlık ve güvenlik tehlikesi içeriyor mu?” Eğer bu soruya da “Evet” diyorsanız, bu durumda çalıştığınız alan izin gerektiren kapalı alan olarak isimlendirilmelidir.
Kapalı alan içerisinde yapılacak olan çalışmadan önce muhakkak risk analizi gerçekleştirilmeli ve kullanılacak ekipmanlarla, gerçek çalışmadan önce bir tatbikat yapılarak kullanılacak ekipmanların kullanımı, çalışması test edilmelidir. İkinci adım olan erişim bölümü için, girilecek alanın yatay mı yoksa dikey giriş mi olduğuna bakılması gereklidir. Buna göre, erişim ve kurtarma amacıyla farklı çözümler düşünülebilir. Türkiye’de fabrikalarda genellikle, acil bir durum olmasına karşın tripot hazır bulundurulur. Ancak unutulmamalıdır ki, acil bir durum söz konusu olduğunda, tripotun vaka yerine getirilerek kurulması zaman alacaktır. Bu nedenle, daha vaka gerçekleşmeden tripotun alana giriş anından itibaren kurulması gereklidir. Diğer bir konu ise, tripotun her alan için uygun olmamasıdır. Örneğin yanal giriş yapılacak bir yerde, tripot kurulması çok doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Genel olarak siklon, değirmen gibi yapılarda yanal girişlere rastlanmaktadır. Diğer düşünülmesi gereken konu ise, tripotu dengeli bir şekilde kurabilmeniz için, tripotun ayaklarının bastığı yüzeyin düz bir zemin olmasıdır. Son olarak da, düşüş gerçekleştiğinde ve/ veya çalışan kişi bilincini kaybedip kurtarılması gerektiği bir durum gerçekleştiğinde, tripot ile kişi yukarı çekildikten sonra güvenli alana almak için kurtarıcının fiziksel bir hamle yapması gereklidir. Ancak aşağıda resimlerini görmüş olduğunuz gibi farklı çözümlerle de erişim ve kurtarma sağlanabilmektedir. Örneğin tank girişleri gibi dikey girişlerin söz konusu olduğu durumlarda 5 parçalı sistemler (Şekil 1), yatay girişlerde kullanılabilecek yatay giriş ekipmanları (Şekil 2) veya hem dikey hem de yatay girişler için kullanılabilecek hafif ve mobil sistemler (Şekil 3, Şekil 4), her kapalı alan girişi için özel olarak değerlendirilerek, uygunluklarına göre seçilebilmektedir.
İçeriye erişim esnasında giriş için seçilen ankraj noktalarının ardından, çalışanın sürekli bağlı kalacağı emniyet kemerinin çalışmaya uygun olarak seçilmesi önem taşımaktadır. Örneğin kaynak çalışması sırasında, kaynak kıvılcımlarının gelmesi ile kemer üzerinde oluşabilecek bir çapaktan kaynaklı delik, emniyet kemerinin korumasını düşürmektedir. Bu nedenle, kaynak çalışmalarına uygun Nomex/Kevlar malzeme kullanılmış ürünlerin tercih edilmesi önerilir.
Emniyet kemeri ve ankraj noktasının seçiminin ardından, kişiyi güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak adına vinç ve/ veya geri sarımlı düşüş durdurucular, çalışma alanına bağlı olarak seçilmelidir. Kapalı alana erişim ve kurtarma için kullanılan yukarıda bahsetmiş olduğumuz 3 grup için de periyodik bakımlar kritiktir. Genel olarak, tekstil malzeme içeren ekipmanların raf ömrü 10 yıl olarak belirlense de, kullanım ömrünü periyodik kontroller belirlemektedir. Mekanik ürünler de ise (tripot, geri sarımlı düşüş durdurucu vb için) periyodik muayeneden geçtiği müddetçe kullanım konusunda sorun yaşanmamaktadır. Ancak bütün bunlar için üretici firmanın talimatları da dikkate alınmalıdır.
Girilecek olan alanda herhangi bir atmosferik tehlikenin bulunup bulunmadığı ve aynı zamanda yapılacak olan işleme göre (temizlik, boya, kaynak vb) ekstra bir atmosferik tehlikenin yaratılıp yaratılmadığı da ayrıca değerlendirilmesi gereken bir konudur. Özellikle fırın, siklon gibi yerlerde her ne kadar havalandırma yapılsa da, içeriye girmeden önce hem giriş seviyesinde hem de belirli mesafeler belirlenerek, iç ortamın tüm seviyelerindeki gaz değerleri okunmalıdır. Genellikle içeriye girmeden, seviyelerin içerisindeki oksijeni / kimyasalları ölçmek adına pompalı gaz ölçüm cihazları (Şekil 5) tercih edilmektedir. Böylece 5, 10, 15 metre gibi derinliklerde bile güvenli bir şekilde iç ortam ölçümleri sağlanabilmektedir. Ancak bu aşamadaki en önemli noktalardan biri, gaz ölçüm cihazlarının kalibrasyonlarının ve bump testlerinin doğru ve zamanında yapılmasıdır.
Gaz ölçümlerine göre eğer solunum koruma gerekliliği mevcutsa, içerideki risklere göre negatif basınçlı (tek kullanımlık toz maskesi, yarım/tam yüz maskeler) maskelerin kullanılabileceği gibi, gerekliliğe göre pozitif basınçlı maskeler de kullanılabilmektedir. Yapılan çalışmanın niteliği ve içeriğine göre bazı durumlarda kendinden hava sağlayan tüplü solunum sistemler (SCBA) (şekil 6) kullanılabilirken bazı durumlarda da kompresör ve/veya hava sağlayan özel sistemlere bağlı olan back-up sistemli solunum koruyucular (Flite-COV) (Şekil 7) da kullanılabilir. Aralarındaki genel farklara bakılacak olursa, SCBA sistemler özellikle dar bir alana giriş yaparken, sırtta bulunan tüpün de geniş bir alan kaplaması bazı alanlar için uygunluk sağlamaz iken, Flite-COV’da takılan silindir, bacağa sabitlenen ve küçük bir silindir olduğu için  yer problemi yaşanmamaktadır. Bunun dışında, ortalama olarak SCBA 45 dakikalık bir temiz hava sağlamaktayken, Flite-COV kompresörden beslendiği için süre anlamında bir sınırlama içermemektedir. Bir farklılık ise, Flite-COV’da acil durum için 10 veya 15 dakikalık bir back-up sisteminin bulunması da, kullanıcıyı herhangi bir beklenmedik durumda, kaçış için fırsat tanımasıdır.
Gaz ölçümlerinin ardından, risk analizlerine ve içeride yapılacak olan çalışmanın niteliğine göre içeride diğer gerekli olan kişisel koruyucu donanımlar da giyinilerek çalışmaya başlanmalıdır. Ancak en sık yaşanan problemlerden birisi, kapalı alan içerisinde solunum koruyucu kullanan kişilerle iletişim kurmaktır. Çünkü genellikle iletişim, telsiz vasıtasıyla sağlanmakta, ancak yüzünde maske takılı kişilerin seslerinin iletimi telsizden net bir şekilde sağlanamamaktadır. Bu gibi durumlarda, her alan kendi özelinde değerlendirilmesi kaydıyla, pozitif basınçlı maskelerin içerisinde bulunan mikrofonu sayesinde sesi net bir şekilde telsize iletebilen sistemlerin (Şekil 8 & 9) kullanılması da önerilir.
Son aşama olan kurtarma bölümünde ise, acil durum eylem planına uyulması ve kurtarma ekiplerinin tüm donanımları ile beraber hazırda bulundurulması esastır.
Kapalı alan çalışmalarında doğru ekipmanlar, risk analizi ve acil durum eylem planının yanı sıra en kritik noktalardan birisi, çalışanların ve çalışanları kapalı alanda gözetleyen kişilerin gerekli eğitimleri almış olması ve bu eğitimlerle beraber kullanacağı ürünlerin tatbikatlarını da gerçekleştiriyor olmasıdır.