Çimento Sektörünün İSG Hassasiyeti

Dr. H. Serdar ŞARDAN
Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası Genel Sekreteri
Günümüzde sanayileşme ve teknolojik gelişmelerin hızı ile paralel olarak, işyerlerinde çalışan kişilerin sağlık ve güvenliği de daha sık konuşulur ve tartışılır hale gelmiştir. 100 yılı aşkın bir süredir ülke ekonomisi içinde önemli bir rol oynayan çimento sektörü de bu gelişim trendine uyarak her geçen gün daha yeni teknolojileri kullanmakta ve yatırımlarıyla sektörün daha da gelişmesi yönünde ciddi adımlar atmaktadır. Tabii ki bu yatırımların önemli bir boyutunu da “çimento ailesinin kıymetli üyelerine” yani “insana” yapılan yatırım oluşturmaktadır.
İnsanın en temel hakkı olan “yaşama hakkı”nın çalışma hayatı içerisindeki karşılığı “iş sağlığı ve güvenliği” kavramı ile karşımıza çıkmaktadır. Terminolojiden uzak bir tanım ile konuya yaklaşırsak iş sağlığı ve güvenliğini, çalışanların sağlıklı bir şekilde çıktıkları evlerine, işten sonra, yine sağlıklı bir şekilde dönebilmeleri için yapılan tüm faaliyetler olarak değerlendirmek kanımızca yanlış olmayacaktır. Tanımda geçen “tüm faaliyetler” ise, eğitimler, risk değerlendirmeleri, çalışma talimatları ve prosedürleri, acil durum planları gibi gerek İSG alanının en temel araçları gerekse mevzuatın getirdiği yükümlülükleri kapsayıcı bir anlam taşımaktadır.
Ülkemizin önde gelen sektörlerinden çimento sektörü, yarattığı yaklaşık 15.000 kişilik istihdam ve gayri safi yurtiçi hasıla içindeki yüzde 5,8’lik payı ile ülkemize ciddi bir katma değer sağlamaktadır. Sektör, 69,7 milyon tonluk üretimle 2014 yılında Avrupa’nın en büyük çimento üreticisi olmakla birlikte, dünyanın 5. büyük üreticisi konumunda olup, bölgenin de en büyük ihracatçısıdır. İhracatta ise dünya pazarında %6,9’luk pay ile birçok önemli üretici ülkeyi geride bırakarak Çin’den sonra ikinci sırada yer almaktadır. Sektörün toplam çimento üretim kapasitesi ise 107,4 milyon tondur. Bizler çimento işverenleri olarak, Avrupa’nın en büyük çimento üreticisi olarak yakaladığımız başarıyı, iş sağlığı ve güvenliğinde de gösterebilmek için 2000’li yılların başından itibaren bu alanda çok ciddi faaliyetler yürütüyoruz. Yönetim Kurulumuzun, “Sıfır İş Kazası” vizyonu ekseninde yürütülen faaliyetler sonucunda Cumhuriyetimizin ilanının 100. yılında “Türk Çimento Sektörü Avrupa’nın en büyük çimento üreticisi olmasının yanı sıra iş sağlığı ve güvenliği alanında da en başarılı ülkesidir” diyebilmek en büyük arzumuzdur.
Türk çimento sektörünün İSG yolculuğu, 2003 – 2005 yılları arasında gerçekleştirilen “ÇEİS OHSAS 18001 PROJESİ” ile ivmelenmiş ve bu süreç, birçok toplantı, eğitim ve yayının hazırlanmasıyla devam etmiştir. Üyemiz tüm fabrikalar, sendikamızın organizasyonunda OHSAS 18001 Standardına uygun bir yönetim sistemi kurmuş ve İngiliz Standartları Enstitüsü (BSI) tarafından yapılan denetimler çerçevesinde belgelendirilmişlerdir.
Bir sektörün tamamını kapsaması açısından dünyada bir ilk olan proje sonrasında Sendikamız ve Üyelerimiz, 2005 yılında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından düzenlenen IV. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Bölgesel Konferansı’nda verilen “ÖRNEK İŞVEREN” ödülüne layık görülmüş olmanın gururunu halen yaşamaktadır.
Son yıllarda gerçekleştirdiğimiz iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerimizden birkaç örnek vermek gerekirse; “silo ve siklon temizliği”, “yüksekte çalışma” gibi çimento sektöründe yürütülen kritik faaliyetlere ilişkin eğitim filmleri, sektörümüzde meydana gelen kaza ve ramakkalalar ile iyi uygulamaların anlık paylaşımını sağlayan “ÇEİS İSG Platformu”, oldukça farklı ve dikkat çekici 19 tasarımdan oluşan “ÇEİS İSG Afişleri Serisi”, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’mızdan aldığımız fonla gerçekleştirdiğimiz “İSG Mevzuatına Uyum Projesi”ni öne çıkartabiliriz. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliğinde “paradigma değişikliği” yaratabilmek ve böylece “davranış ve alışkanlık değişikliği”ni gerçekleştirebilmek amacıyla tasarlanan ve 6 kişilik tiyatro ekibi tarafından sahneye konulan “İSG Forum Tiyatro” etkinliği de son yıllarda gerçekleştirdiğimiz ve oldukça olumlu geri bildirimler aldığımız bir başka önemli projemizdir. Öne çıkardığımız bu projelerin yanı sıra dünya çapında tanınan firma ve profesyonellerle çalışarak gerek üyelerimizin gerekse bu alanda çalışan uzmanların katıldığı birçok eğitim, toplantı ve sempozyum da gerçekleştirilmiştir.
2000’li yılların başından bu yana gerçekleştirdiğimiz tüm bu faaliyetler çimento sektörünün güvenlik kültürünün belirli bir noktaya ulaşmasını sağlamıştır. Ancak, tabii ki bu kültürün ileriye taşınması ve geliştirilmesi için atılması gereken daha çok adım olduğunun da bilincindeyiz. İşte bu bilinçten yola çıkarak, sektörümüzün iş sağlığı ve güvenliği açısından güçlü ve gelişime açık alanlarının tespit edilebilmesi amacıyla British Safety Council (BSC) ile anlaşmaya varılarak, “Beş Yıldız İş Sağlığı ve Güvenliği Denetimi Projesine (Five Star Occupational Health and Safety Audit)” 2015 yılı Mart ayı içerisinde başlanmıştır. BSC, günümüzde dünyanın lider iş sağlığı ve güvenliği organizasyonlarından biri konumundadır. Londra merkezli olan ve dünyanın 50’den fazla ülkesinde danışmanlık, denetim ve eğitim hizmetleri veren kurum, bünyesindeki tüm hizmetlerini, iş sağlığı ve güvenliği alanında uzun yılları aşkın sektörel tecrübeye sahip personeli ile sunmaktadır.
Söz konusu proje kapsamında iki danışman (1 Türk ve 1 yabancı) 5 gün süresince;
• Fabrikadaki iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin dokümanları gözden geçirerek,
• Yönetici ve çalışanlarla görüşerek ve
• Saha ziyaretinde bulunarak, fabrikada yürütülen iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine ilişkin durum tespiti yapmaktadır.
Yapılan bu incelemeler kapsamında başarılı bir iş sağlığı ve güvenliği sisteminin önemli unsurlarından;
• Politika ve Organizasyon
• Strateji ve Planlama
• Uygulama ve Operasyon
• Performans Ölçümü
• Değerlendirme ve Gözden Geçirme konularına ilişkin 65 alt başlıkta, her bir fabrikanın güçlü ve gelişime açık yönleri ile önerilerin yer aldığı kapsamlı bir rapor sunulmaktadır. Söz konusu rapor ile hem fabrikalardaki mevcut iş sağlığı ve güvenliği sisteminin etkinliğine ilişkin bir durum tespiti yapılmakta hem de iyileştirme alanlarına yönelik hayata geçirilebilecek öneriler fabrika yönetimine sunulmaktadır. Şu ana kadar 43 üye fabrikamızda denetimler tamamlanmış olup, 2017 yılının ilk yarısında tüm üye fabrikalarımızda denetimlerin tamamlanması planlanmaktadır. Proje sonunda ise, sektörümüzün İSG haritasının çıkarılacağı “Çimento Sektörü İSG Raporu” hazırlanacaktır.
Mühendis, şef, müdür seviyesindeki çalışanlardan oluşan “orta kademe yöneticiler”, işçiler ve üst yönetim arasında adeta köprü görevi kurmaktadırlar. Şirket kültürünün gelişmesinde de üst yönetim kadar orta kademe yöneticilerin de önemli sorumlulukları vardır. Bu bilinçle, yine BSC ile işbirliği içerisinde gerçekleştirdiğimiz “Orta Kademe Yöneticilerin İSG Eğitimleri” 2015 yılı Aralık ayı içerisinde başlamıştır. Bahse konu eğitim ile bir kez daha iş sağlığı ve güvenliğinin öneminin ve konunun her seviyedeki çalışanın sorumluluğunda olduğunun vurgulanması amaçlanmıştır. Şu ana kadar 22 üye fabrikamızda eğitimler tamamlanmıştır. BSC ile işbirliği içerisinde gerçekleştirilen bu iki projenin sektörümüzün uzun yıllardır yürüttüğü iş sağlığı ve güvenliği faaliyetleri sonrasında ulaştığı “güvenlik kültürü”nü, daha da ileriye taşıyacağına inanmaktayız.
İSG alanının bazı öncelikli konuları hakkında çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından birçok kılavuz hazırlanarak İSG profesyonellerinin kullanımına sunulmuştur. Ancak bu kılavuzların çoğunlukla sektörel değil genel konulara odaklanır nitelikte olduğu görülmektedir. Her sektörün farklı tehlikeleri olduğu ve bunların farklı şekilde yönetilmelerinin gerekliliğinden hareketle içeriğinde çimento sektörüne özgü konuların yer aldığı İSG kılavuzları hazırlanarak, sektörümüzün, paydaşlarımızın ve konunun profesyonellerinin istifadesine sunulmuştur. ÇEİS İSG Komitesi’nin katkılarıyla şu ana kadar “Kapalı Alanlarda Güvenli Çalışma”, “Yüksekte Güvenli Çalışma”, “Etiketle Kilitle Emniyete Al Dene (EKED) Sistemi”, “Ateşli İşlerde Güvenli Çalışma”, “Endüstriyel Patlamalardan Korunma Kılavuzu” ve “Alt İşveren ve Yüklenici İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kuralları” konularıyla ilgili sektörel kılavuzlar hazırlanmıştır.
Diğer taraftan, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından 28 Nisan günü “Dünya İs Sağlığı ve Güvenliği Günü” olarak belirlenmiştir. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Günü, sağlıklı, güvenli ve insana yaraşır iş için uluslararası düzeyde ILO’nun öncülüğünde gerçekleştirilen bir kampanyadır. Bu kampanyanın temel amacı iş sağlığı ve güvenliği kültürünü geliştirmek, sağlıklı ve güvenli işyerleri oluşturma konusunda bilinç arttırmak ve konunun taraflarının bu amaca yönelik birtakım faaliyetler yürütmelerini teşvik etmektir. Güvenlik kültürünün geliştirilmesi için bir fırsat olarak görülen bu gün çimento sektöründe de etkinliklerle kutlanarak çalışanların konuya ilişkin farkındalığının artırılması amaçlanmıştır.
Sendikamız öncülüğünde 2014 yılında ilki gerçekleştirilen etkinlikler kapsamında sırası ile “Etiketleme-Kilitleme- Emniyete Alma-Deneme (EKED) Sistemi” ve “Acil Durum Yönetimi” temalarıyla etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Etkinliklerin 2016 yılı teması ise “Davranış Odaklı İş Sağlığı ve Güvenliği Oditi” olarak belirlenmiştir. ÇEİS Üyesi çimento fabrikalarındaki farklı bölümlerin yöneticilerinden oluşan ekipler sahaya çıkarak, çalışanlarla iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin davranış odaklı oditler gerçekleştirilerek iş kazalarının en önemli nedenleri arasında yer alan çalışanların güvensiz davranışlarına odaklanmışlardır.
Davranış odaklı iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımı, en üst düzeydeki yöneticiden en alt seviyede çalışana, organizasyon içinde bütün çalışanlar için bir davranış değiştirme aracıdır. Bu teknik, özünde bir gözetim olmasına karşın; öncelikle, bireyleri kendi güvenlik davranışları ve eylemlerini gözden geçirmeye, bağlantılı sonuçları anlamaya ve kazalar ile yaralanmaları önleyici tedbirleri belirlemeye yönelttiği ve cesaretlendirdiği bir iletişim yöntemidir. Bu yöntemde, bütün gözetimler, bazen tavsiye ve övme, bazen davranışlar ve eylemlerde değişiklik konusunda varılan bir uzlaşma şeklindedir. Davranış ve davranış kalıpları toplumsal kültürden gelmektedir. Kültür değişikliği ile davranış değişimi oluşabileceğinden, bu değişim zaman alan bir süreçtir. Bu süreçte ise “Davranış Odaklı İSG Oditi” en önemli araçların başında gelmektedir.
“Güvenli Davran, Güvenli Yaşa” sloganıyla gerçekleştirilen söz konusu etkinlikler kapsamında Sendikamız Yönetim Kurulu Başkanı Tufan ÜNAL ve T. Çimse – İş Sendikası Genel Başkanı Zekeriye NAZLIM’ın konuya ilişkin mesajlarının yer aldığı bir video hazırlanmıştır. 28 Nisan 2016 tarihinde gerçekleştirilen etkinliklerde tüm sektör çalışanları ile izlenen bahse konu videonun, sosyal diyaloğun güzel bir örneği olmasının yanı sıra çimento sektörünün işveren ve işçi sendikalarının başkanlarının iş sağlığı ve güvenliğine verdiği önemin de somut bir göstergesi olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, konuya ilişkin farkındalığın artırılması amacıyla hazırlanan etiketler de çalışanlarımızın baretlerine yapıştırılmıştır.
2014 yılında EKED Sistemi temasıyla yapılan “Çimento Sektörü Dünya İSG Günü Etkinliği”ne ÇEİS Üyesi Çimento Fabrikalarının %22’si katılırken, 2015 yılında Acil Durum Yönetimi temasıyla yapılan etkinliğe ise %94 oranında katılım sağlanmıştır. Davranış Odaklı İSG Oditi temasıyla 2016 yılında yapılan etkinliğe ise %91 oranında katılım sağlanarak Üye fabrikalar tarafından konunun benimsendiği ve belirli bir ivmenin yakalandığı görülmüştür.
ÇEİS üyesi çimento fabrikalarının %91’inde (49 fabrika) 28 Nisan tarihinde Davranış Odaklı İSG Oditleri gerçekleştirilmiş, çalışanlarla yöneticiler iş sağlığı ve güvenliği ortak paydasında buluşmuşlardır. Etkinlikler kapsamında 544 çalışanla görüşülmüştür. Bu ise, fabrika başına 11 kişiye denk gelmektedir. Ayrıca, etkinliklerde toplam 14.281 dakika (238,01 saat) davranış odaklı İSG oditi gerçekleştirilerek, Üye fabrikalarda ortalama 4,85 saat odit yapılmıştır. Toplam 544 kişi ile görüşüldüğü göz önüne alındığında, her bir çalışanla yaklaşık 26 dakika iş sağlığı ve güvenliği “teması” sağlanmıştır.
Sendikaların işveren ve işçi ayrımı yapılmadan, rutin hale gelen toplu iş sözleşmelerinin dışında üyelerine sunduğu hizmetlerin nitelik ve niceliği ölçüsünde başarılı olduğu düşünülmektedir. Bu itibarla, iş sağlığı ve güvenliği, mesleki yeterlilikler, endüstri ilişkileri ve insan kaynakları, kurumsal sosyal sorumluluk gibi farklı alanlarda da açılımlar yaparak hem üyelerimizin çalışmalarına destek oluyoruz hem de bu ülkenin kaynaklarını yine bu ülkenin güzel insanları için harcıyoruz. Sendikaların gerek üyelerine karşı gerekse de içinde bulunduğu topluma karşı sorumlulukları bulunmaktadır. Bizler çimento işverenleri olarak “Sıfır İş Kazası” vizyonumuzun sorumluluğuyla, “güvenlik kültürü”nün önce kendi sektörümüzde sonrasında ise toplumun tamamı tarafından benimsenmesi ve gelişmesi için çalışmalarımızı yürütmekteyiz.